09 September 2012

Dz od 6.9.2012

Kompariraj priloge
Doctus 3
Docte/doctius/doctissime

Dilligens,ntis
Dilligenter/dilligentius/dilligentissime

Ocloratus.3
Oclorate / ocloratius/ocloratissime

Humilis,e
Humiliter/humilius / humillimus

Pulcher , a , um
Pulchre/ pulchrius/ pulchrissime

ZAMJENICE (PRONOMINA)

Lične zamjenice (Pronomina personalia)

§ 45.


jednina množina
nom.
gen.
dat.
ak.
abl.
ego       ja
mei       mene, me
mihi       meni, mi
me       mene, me
me       mnom(e)
tu       ti
tui       tebe, te
tibi       tebi, ti
te       tebe, te
te       tobom
nos       mi
nostri, nostrum nas
nobis       nama
nos       nas
nobis       nama
vos       vi
vestri, vestrum vas
vobis       vama
vos       vas
vobis       vama


Ego je lična zamjenica za 1. lice, tu za 2. lice, a za 3. lice nema u latinskom jeziku lične zamjenice, nego se upotrebljava pokazna zamjenica is, ea, id sa značenjem: on, ona, ono.
Genitivi množ. nostrum, vestrum dolaze samo u partitivnom značenju. U ablativu jedn. i množ. prijedlog cum (sa) veže se sa zamjenicom ovako: mecum sa mnom, tecum, nobiscum, vobiscum.

§ 46.

Lična povratna zamjenica (pronomen personale reflexivum)


nom.
gen.
dat.
ak.
abl.
-
sui
sibi
se
se (secum)
-
sebe
sebi
sebe, se
sobom (sa sobom)
Ti oblici služe i za jedninu i za množinu.
Latinski jezik upotrebljava povratnu zamjenicu samo kad se odnosi na subjekt 3. lica, a mi je upotrebljavamo i onda kad se odnosi na subjekt 1. ili 2. lica, npr.


nutrio me hranim se nutrimus nos hranimo se
nutris te hraniš se nutritis vos hranite se
nutrit se hrani se nutriunt se hrane se



Posvojne zamjenice (Pronomina possessiva)


§ 47.

m e u s,   m e a,   m e u m
t u u s,   t u a,   t u u m
n o s t e r,   n o s t r a,   n o s t r u m
v e s t e r,   v e s t r a,   v e s t r u m
moj, moja, moje
tvoj, tvoja, tvoje
naš, naša, naše
vaš, vaša. vaše


Meus ima vok. jedn. muškog roda: mi, npr. mi pater! moj oče!

§ 48.

Osim tih posvojnih zamjenica latinski jezik ima, kao i naš, posvojnu povratnu zamjenicu suus, sua, suum (svoj, svoja, svoje), koja se kao i lična povratna zamjenica proteže samo na subjekt 3. lica, npr.
habet suum librum
habent suum librum
ima svoju knjigu
imaju svoju knjigu


§ 49.

Pazi na razliku u upotrebi posvojnih zamjenica između latinskog i našeg jezika:

habeo meum librum
habes tuum librum
habet suum librum
habemus nostrum librum

habetis vestrum librum
habent suum librum
imam svoju knjigu
imaš svoju knjigu
ima svoju knjigu
imamo svoju knjigu
imate svoju knjigu
imaju svoju knjigu
Za posvojnu zamjenicu 3. lica jednine njegov i njezin upotrebljava se u svim padežima jednine i množine eius (to je genitiv jedn. zamjenice is, ea, id), a za njihov upotrebljava se gen. množ. iste zamjenice: eorum (ili earum kad se odnosi na ženski rod), npr. liber eius njegova knjiga liber eorum ili earum njihova knjiga.
Razlikuj: habet eius librum ima njegovu knjigu, habet suum librum ima svoju knjigu.


§ 50.

Pokazne zamjenice (Pronomina đemonstrativa)
hic, haec, hoc
iste, ista, istud
ille, illa, illud
ipse, ipsa, ipsum
ovaj, ova, ovo
taj, ta, to
onaj, ona, ono
sam, sama, samo




Jednina Množina
Nom. hic haec hoc hi hae haec
Gen. huius horum
Dat. huic his
Ak. hunc hanc hoc hos has haec
Abl. hoc hac hoc his
Nom. ille illa illud illi illae illa
Gen. illius illorum illarum illorum
Dat. illi illis
Ak. illum illam illud illos illas illa
Abl. illo illa illo illis


Iste, ista, istud deklinira se kao ille, illa, illud.
Jednako se deklinira i ipse, ipsa, ipsum, jedino srednji rod u nom. i akuz. jedn. ima na kraju -m, a ne -d.


§ 51.

is, ea, id
idem, eadem, idem
onaj, ona, ono; on, ona, ono
isti, ista, isto




Jednina Množina
Nom. Is ea id ii (ei) eae ea
Gen. eius eorum earum eorum
Dat. ei iis (eis)
Ak. eum eam id eos eds ea
Abl. eo ea eo iis (eis)




Jednina Množina
Nom. idem eadem idem iidem (idem) eaedem eadem
Gen. eiusdem eorundem earundem eorundem
Dat. eidem isdem (eisdem)
Ak. eundem eandem idem eodem eadem eodem
Abl. eodem eadem eodem isdem (eisdem)


Idem, eadem, idem složeno je od is, ea, id i nepromjenljive čestice -dim. U akuz. jedn. i gen. množ. ispred -dem prelazi mun, dakle eundem, eandem, eorundem, earundem.
Odnosne zamjenice (Pronomina relativa)


qui, quae, quod koji, koja, koje; tko, što



Jednina Množina
Nom. qui quae quod qui quae quae
Gen. cuius qudrum quarum quorum
Dat. cui quibus
Ak. quem quam quod quos quas quae
Abl. quo qud quo quibus


Mjesto cum quo, cum qua, cum quibus kaže se i guocum, quacum, guibuscum.
Genitiv jedn. relativne zamjenice često prevodimo: čiji, a, -e.


Upitne zamjenice (Pronomina interrogativa)


§ 53.

  1. quis? quid? tko? što?

    Nom. quis quid
    Gen. cuius
    Dat. cui
    Ak. quem quid
    Abl. quo



  2. qui? (ili quis) quae? quod? koji, -a, -e?


Neodređene zamjenice (Pronomina indefinita)

§ 54.

1.
aliquis, aliquid (imenički) netko, nešto
aliqui, aliqua, aliquod (pridjevski) neki, -a, -o



Jednina
Nom. aliquis aliquid
Gen. alicuius
Dat. altcui
Ak. aliquem aliquid
Abl. aliquo




Jednina Množina
N. aliqui aliqua aliquod aliqui aliquae aliqua
G alicuius aliquorum aliquarum aliquorum
D. alicui aliquibus
A. aliquem aliquam aliquod aliquos aliquas aliqua
Ab. aliquo aliqua allquo aliquibus


Mjesto te zamjenice stoji quis, quid (tko, što), odnosno qui, qua ili quae, quod (koji, koja, koje) iza si, nisi, ne, num i relativnih riječi (quo što, quanto koliko, ubi gdje i dr.).

2.

qudam, quiddam (imenički) netko, nešto
qutdam, quaedam, quoddam (pridjevski) neki, -a, -o


Deklinira se samo prvi dio, a -dam se ne mijenja.
Pazi! Akuz. jedn. quendam, quandam, gen. množ. quorundam, quarundam.

3.

quisque, quidque (imen.) svatko, svašto
quisque, quaeque, quodque (pridj.) svaki, -a, -o


4.

quilibet, quidlibet (imen.) tko mu drago
quilibet, quaelibet, quodlibet (pridj.) koji mu drago



§ 55.

Neodređenim zamjenicama po svom su značenju srodni opće odnosne zamjenice:

quicumque, quaecumque, quodcumque koji god
quisquis, quidquid tko god



Zamjenički pridjevi (Adiectiva pronominalia)

§ 56.

unus, -a, -um jedan
solus, -a, -um sam
totus, -a, -um čitav
ullus, -a, -um ijedan
nullus, -a, -um nijedan
uter, utra, utrum koji (od dvojice)
uterque, utrdque, utrumque jedan i drugi
alter, -era, -erum drugi(od dvojice)
neuter, -tra, -trum nijedan (od dvojice)
alius, -a, -ud drugi (od više njih)

Zamjenički pridjevi imaju u gen. jedn, za sva tri roda nastavak -ius, a u dat. jedn. -i, npr. unius, nullius, alterius; uni, nulli, alteri.

§ 57.

nemo nitko
nihil ništa


Nom. nemo nihil
Gen. nullius nullius rei
Dat. nemini nulli rei
Ak. neminem nihil
Abl. nullo nulla rei


Nemo tvori gen. i abl. od zamjeničkog pridjeva nullus.
Nihil tvori gen., dat. i abl. od nulla res.

08 September 2012

PRILOZI (ADVERBIA)


§ 43.

U latinskom jeziku ima priloga načina, vremena i mjesta. Prilozi načina tvore se od pridjeva.

Adverbia modi:


Nominativ Genitiv Prilog
doctus
pulcher
acer
fortis
felix
sapiens
doct-i
pulchr-i
acr-is
fort-is
felic-is
sapient-is
doct-e učeno
pulchr-e lijepo
acr-iter oštro
fort-iter hrabro
felic-iter sretno
sapient-er mudro


Od pridjeva na -us, -a, -um i -er, -a, -um tvore se prilozi tako da se u genitivu jedn muškog roda odbaci završetak -i i doda -e.
Od pridjeva treće deklinacije tvore se prilozi tako da se odbaci genitivni završetak -is i doda -iter.
Od pridjeva i participa na -ens i -ans tvore se prilozi tako da se odbaci genitivni završetak -is i doda -er.


§ 44.

Komparacija priloga

docte — doctius — doctisstme
pulchre — piilchrius — pulcherrime
acriter — acrius — acerritme
fortiter — fortius — fortissime
sapienter — sapientius — sapientissime


Komparativ priloga jednak je komparativu pridjeva u nam. jedn. srednjeg roda.
Superlativ priloga tvori se tako da se u superlativu pridjeva završetak muškog roda -us zamijeni sa -e.

07 September 2012

Komparacija pridjeva

I latinski pridjevi imaju tri stupnja: pozitiv, komparativ i superlativ.
Komparativ se tvori tako da se u pozitivu odbaci genitivni završetak jedn. muškoga roda, i to u II deklinaciji -i, a u III -is, i doda za muški i ženski rod -ior, a za srednji -ius.


Pozitiv Gen. jedn. Komparativ


m. f. n.
clarus (slavan)
pulcher (lijep)
acer (oštar)
brevis (kratak)
sapiens (mudar)
clar (i)
pulchr (-i)
acr (-is)
brev (-is)
sapient (-is)
clar -ior
pulchr-ior
dcr-ior
brev-ior
sapient-ior
clar -ius
pulchr-ius
dcr-ius
brev-ius
sapient-ius


Svi se komparativi dekliniraju po III, suglasničkoj deklinaciji; imaju, dakle, u abl. jedn. -e, u nom. akuz. i vok. množine srednjeg roda -a, u gen. množine -um.



jednina množina


nom.
gen.
dat.
ak.
vok.
abl.
m. f.            n.

clarior clarius
clarioris
clariori
clariorem clarius
clarior clarius
clariore
m. f.            n.

clariores clariora
clariorum
clarioribus
clariores clariora
clariores clariora
clarioribus


§ 36.

Superlativ se tvori tako da se pozitivu u gen. jedn. muškog roda odbace nastavci -i ili -is i dodaju nastavci -issimus, -issima, -issimum.


clarus
brevis
sapiens
clar-isstmus, -a, -um
brev-issimus, -a, -um
sapient-issimus, -a, -um

§ 37.

Pridjevi na -er tvore superlativ tako da se nominativu jedn. muškoga roda u pozitivu doda -rimus, -a, -um, npr. liber: liberimus, cšler: celerrimus.

§ 38.

Neki pridjevi na -ilis tvore superlativ tako da se pozitivu u genitivu jednine odbaci krajnje -is i doda -limus, -a, -um, na primjer:
facilis (lak)
difficilis (težak)
similis (sličan)
dissimilis (različan)
facil-limus
difficil-limus
simil-limus
dissimil-limus



Nepravilna komparacija

§ 39.

Ovi pridjevi tvore komparaciju od različitih osnova:


Pozitiv Komparativ Superlativ
bonus (dobar)
malus (zao)
magnus (velik)
parvus (malen)
multus (mnogi)
melior, melius
peior, peius
maior, maius
minor, minus
plus (n.), množina:
plures, -a, gen. plurium
optimus, -a, -um
pessimus, -a, -um
maximus, -a, -um
minimus, -a, -um
plurimus, -a, -um

05 September 2012

Nepotpune i promjenjive imenice

Nepotpune imenice (defectiva)

§ 33.

Defectiva numero zovu se imenice koje imaju samo jedan broj, i to: singularia tantum ako imaju samo jedninu, a pluralia tantum ako imaju samo množinu, npr.


Singularia tantum
iusittia, -ae, f.
aurum, -i, n.
Caesar, -aris, m.
Singidunum, -i, n.
pravednost
zlato
Cezar
Beograd
Pluralia tantum
divitiae, -arum, f.
insidiae, -arum, f.
tenebrae, -arum, f.
Athenae, -arum, f.
liberi, -orum, m.
Delphi, -orum, m.
maiores, -um, m.
arma, -drum, n.
castra, -orum, n.
moenia, -um, n.
bogatstvo
zasjeda
tmina
Atena
djeca
Delfi
preci
oružje
tabor
zidine



Imenice s različitim značenjem u množini

§ 34.

Neke imenice imaju u množini drugo značenje nego u jednini, npr.


aqua
copia
littera
auocilium
impedimentum
finis, m.
voda
obilje
slovo
pomoć
zapreka
međa
aquae toplice; Aquae Iasae Varaždinske Toplice
copiae čete
litterae pismo; književnost
auxilia pomoćne čete
impedimenta prtljaga
fines zemlja

04 September 2012

Peta ili e-deklinacija


Nom. jedn. svršava se na -es, a gen. jedn. na -ei. U završetku -ei iza samoglasnika e je dugo, a iza stiglasnikaa 3e kratko, npr. dies, gen. diei dan, ali fides, gen. fidei vjera.



jednina množina
nom.
gen.
dat.
ak.
vok.
abl.
dies
diei
diei
diem
dies
die
res
rei
rei
rem
res
re
dies
dierum
diebus
dies
dies
diebus
res
rerum
rebus
res
res
rebus


Potpunu množinu imaju samo dies i res, a ostale ili nemaju množine ili u množini imaju samo akuzativ.

Imenice te deklinacije ženskoga su roda, a izuzetno su muškoga roda dies dan i meridies podne, ali dies može u jednini biti i ženskoga roda kad znači: rok, vrijeme, npr dies certa određeni rok.

03 September 2012

Četvrta ili u-deklinacija


Završetak nominativa jedn. je -us ili -u, a genitiva jedn. -us.Imenice na -us muškoga su roda, a na -u srednjega.



jednina množina
nom.
gen.
dat.
ak.
vok.
abl.
casus pad
casus
casuui
casum
casuus
casu
cornu rog
cornus
cornu
cornu
cornu
cornu
casus
casuum
casibus
casus
casus
casibus
cornua
cornuum
cornibus
cornua
cornua
cornibus



§ 30.

Imenica domus, -us, f. (kuća) ima abl. jedn. i akuz. množ. po II deklinaciji: domo i domos. Domi (kod kuće) stari je lokativ.
Neke imenice na -us završavaju se u dat. i abl. množ. na -ubus mjesto na -ibbus, npr. lacus, jezero, portus luka, quercus hrast, arcus luk, tribus (kotar) imaju locubus, portubus, quercubus, arcubus i tribubus.

§ 31.

Izuzetno su ženskoga roda: Idus (gen. Iduum) 13. ili 15. dan u mjesecu, tribus kotar, porticus trijem, acus igla, manus ruka, domus kuća.

02 September 2012

Neke nepravilne imenice III deklinacije


Iuppiter, Iovis, Iovi, Iovem, Iuppiter, Iove Jupiter
iter, itineris, put; množ. itinera
vis, vim, vi, f. sila; množ. vires, virium, viribus itd.
bos, bovis, m. i f. govedo; gen. množ. boum, dat. množ. bubus ili bobus
senex, senis, m. starac; gen. množ. senum

01 September 2012

Pridjevi 3. deklinacije

Pridjevi III deklinacije

§ 26.

Pridjevi treće deklinacije pripadaju -i osnovama. I za njih vrijedi: -i, -ia, -ium, tj. abl. jedn. -i, nom. akuz. i vok. množ. neutra -ia, a gen. množ. -ium.
Ima ih sa tri, sa dva i s jednim završetkom.
Tri su završetka: -er, -ris, -re, npr, acer, acris, acre oštar, celer, celeris, celere brz.
Dva su završetka: -is, -e, i to -is za muški i ženski rod, a -e za srednji, npr. utilis, utile koristan.
Jedan završetak za sva tri roda imaju npr. audax, gen. audacis odvažan, sapiens, gen. sapientis mudar.

Deklinacija pridjeva sa tri završetka



jednina množina

m. f. n. m. f. n.
nom. acer acris acre acres acres acria
gen. acris (za sva tri roda) acri (za sva tri roda)
dat. acri (za sva tri roda) acri (za sva tri roda)
ak. acrem acrem acre acres acres acria
vok. acer acris acre acres acres acria
abl. acri (za sva tri roda) acribus (za sva tri roda)


Deklinacija pridjeva sa dva završetka



jednina množina

m. f. n. m. f. n.
nom. utilis utile utiles utilia
gen. utilis utilium
dat. utili utilibus
ak. utilem utile utiles utilia
vok. utilis utile utiles utilia
abl. utili utilibus


Deklinacija pridjeva s jednim završetkom



jednina množina

m. f. n. m. f. n.
nom. audax audaces audacia
gen. audacis audacium
dat. audaci audacibus
ak. audacem audax audaces audacia
vok. audax audaces audacia
abl. audaci audacibus


§ 27.

Ovi pridjevi s jednim završetkom:
dives, divitis bogat, pauper, pauperis siromašan, vetus, veteris (star)
imaju u abl. jedn.: divite, paupere, vteere, a u gen. množ. divitum, pauperum, veterum.
U nom. akuz. i vok. množ. srednjega roda upotrebljava se jedino vetera od vetus.